Beth yw dementia?

Mae ein hymennydd yn rheoli popeth rydyn ni'n ei feddwl, ei deimlo, ei ddweud a'i wneud. Mae hefyd yn storio ein hatgofion inni.

Mae rhai afiechydon yn atal yr ymennydd rhag gweithio’n iawn. Pan fydd gan rywun un o’r afiechydon hyn, efallai y byddant yn cael trafferth cofio, meddwl a siarad. Efallai y byddant yn dweud neu’n gwneud pethau sydd i weld yn rhyfedd i eraill, ac yn ei chael hi’n anodd gwneud pethau arferol. Efallai na fyddant yr un fath ag yr oeddent o’r blaen.

Mae meddygon yn defnyddio’r gair dementia i ddisgrifio’r gwahanol broblemau hyn.

Clefyd Alzheimer neu ddementia fasgwlaidd sydd gan y mwyafrif o bobl sydd â dementia, ond ceir mathau eraill hefyd.

Pam mae’n digwydd?

Nid rhywbeth sy’n digwydd i bob un ohonom wrth inni fynd yn hŷn yw dementia. Mae'n cael ei achosi gan glefydau gwahanol.

Mae'r clefydau hyn yn effeithio ar wahanol rannau o'r ymennydd, felly maent yn effeithio ar bobl mewn gwahanol ffyrdd.

Ar hyn o bryd, nid ydym yn gwybod pam mae’n bosib i un person gael un o'r clefydau hyn ac i berson arall beidio. Mae meddygon a gwyddonwyr yn gweithio’n galed i geisio dysgu mwy am ddementia.

Sut mae dementia’n effeithio ar unigolyn?

Bydd y mwyafrif ohonom yn anghofio pethau o dro i dro. Er enghraifft, anghofio ble rydym wedi rhoi ein hallweddi. Nid yw hyn yn golygu bod gennym ddementia. Mae symptomau dementia yn gwaethygu'n araf nes eu bod yn amharu ar fywyd beunyddiol.

Pan fydd rhywun yn dechrau cael dementia, efallai y gwelwch rai o’r arwyddion hyn:

calendar

Anghofio enwau, wynebau a digwyddiadau diweddar.

round-arrow

Gofyn yr un cwestiynau dro ar ôl tro o fewn cyfnod byr.

magnificient-galss

Rhoi pethau yn y lle anghywir.

puzzle

Cael trafferth talu sylw neu wneud penderfyniadau syml.

clock

Ddim yn siŵr beth yw’r dyddiad neu faint o’r gloch yw hi.

directions

Mynd ar goll, mewn mannau sy’n newydd iddynt fel arfer.

speech

Cael trafferth defnyddio’r geiriau cywir neu ddeall geiriau pobl eraill.

hand

Newidiadau o ran y ffordd mae’r unigolyn yn teimlo. Gallai ddechrau teimlo’n drist neu’n ofidus, neu golli diddordeb mewn pethau.

Wrth i ddementia waethygu, efallai y bydd yr unigolyn yn cael trafferth siarad yn glir neu ddweud wrthych beth maent ei eisiau neu sut maent yn teimlo. Efallai y byddant yn ei chael hi’n anodd bwyta ac yfed, ymolchi a gwisgo amdanynt, a mynd i’r toiled heb gymorth.

Ar bwy mae dementia’n effeithio?

Mae dementia’n gyffredin iawn.

Bob dydd, mae bron i 600 o bobl yn y DU yn dechrau
dangos arwyddion o ddementia.

Yn y DU, mae
mwy o ferched
nag o ddynion â dementia.

Mae pobl dros 65 oed yn llawer mwy tebygol o fod â dementia, ond gall hefyd effeithio ar bobl iau.

Gall rhai pobl fod yn fwy tebygol o gael dementia nag eraill. Er enghraifft, pobl sydd wedi cael strôc neu sydd ag un o’r canlynol:

  • diabetes
  • pwysedd gwaed uchel
  • colesterol uchel
  • iselder.

A oes triniaeth i iacháu pobl sydd â dementia?

Ar hyn o bryd, nid yw’n bosib iacháu rhywun sydd â dementia. Os bydd rhywun yn cael dementia, bydd yr afiechyd ganddynt am weddill eu bywyd.

Mae rhai meddyginiaethau’n gallu helpu am gyfnod, drwy wneud bywyd o ddydd i ddydd ychydig yn haws. Mae’n bosib hefyd y bydd gweithgareddau grŵp y gall pobl gymryd rhan ynddynt i’w helpu i ymdopi â’r symptomau yn well. Gall eich meddyg ddweud mwy wrthych am hyn.

what-is-dementia-ft

Yn anffodus, nid oes meddyginiaethau ar hyn o bryd sy'n gallu atal y clefydau hyn fel y bydd pobl yn dal i waethygu dros amser.

Alla i osgoi cael dementia?

Nid oes ffordd o osgoi cael dementia, ond drwy wneud y pethau canlynol gallai fod yn llai tebygol y byddwch yn ei gael:

heart

Gofyn i’ch meddyg gael golwg ar iechyd eich calon, gan gynnwys pwysedd gwaed a cholesterol, a dilyn cyngor y meddyg os yw’r rhain yn rhy uchel.

drop

Os oes gennych ddiabetes, dilyn cyngor eich meddyg.

smoke

Peidio ag ysmygu.

apple

Cael deiet cytbwys, gan fwyta digonedd o ffrwythau a llysiau.

walk

Symud o gwmpas ddigon a cheisio peidio treulio cyfnodau hir yn eistedd.

scale

Cadw eich pwysau ar lefel iach.

head

Defnyddio’ch ymennydd – drwy ymuno mewn gweithgareddau neu grwpiau cymdeithasol rydych yn eu mwynau.

drink

Peidio ag yfed mwy na 14 uned o alcohol yr wythnos

Ysgrifennwyd y wybodaeth hon ym mis Tachwedd 2020
Bydd yn cael ei adolygu ym mis Tachwedd 2022

 

Dyma rai cysylltiadau defnyddiol eraill

Mae Admiral Nurses yn cynnig cyngor ymarferol, cymorth ac awgrymiadau defnyddiol i bobl sydd â dementia a’u teuluoedd.
0800 888 6678

Mae Alzheimer’s Society yn darparu gwybodaeth, cymorth a grwpiau cymorth lleol. Mae gwasanaeth cyfieithu ar gael.
0333 150 3456

Mae Alzheimer Scotland yn cynnig gwasanaethau cymorth, gwybodaeth a chyngor i bobl yn yr Alban.
0808 808 3000

infoline-sidebar

Dementia Research Infoline

Oes gennych chi gwestiynau am ymchwil dementia a chymryd rhan?
Rydym ar gael rhwng 9am a 5pm o ddydd Llun i ddydd Gwener i ateb eich galwadau.
0300 111 5 111
infoline@alzheimersresearchuk.org
Mae’r galwadau’n gyfrinachol ac mae gwasanaeth cyfieithu ar gael.

Ble i gael help

Os ydych yn meddwl bod gan rywun rydych yn ei adnabod ddementia, gofynnwch iddynt fynd i weld eu meddyg. Bydd y meddyg yn ceisio darganfod beth sy’n achosi eu problemau. Weithiau, bydd y person yn cael ei anfon at feddyg arall a fydd yn gallu dweud wrthynt a oes ganddynt ddementia ai peidio. Cewch fynd gyda’ch perthynas neu ffrind i weld y meddyg os byddant yn gofyn ichi wneud hynny.

Os bydd y meddyg yn dweud unrhyw beth sy’n aneglur i chi, gofynnwch iddo esbonio.

ARUK - Clinic - 030
quick-guide

Gofalu am rywun sydd â dementia

Mae gofalu am rywun sydd â dementia yn gallu newid eich bywyd mewn sawl ffordd. Mae help ar gael i bawb y mae dementia yn effeithio arnynt, gan gynnwys aelodau’r teulu. Mae’n bwysig cofio nad ydych ar eich pen eich hun.

Mae’n bosib y bydd eich meddyg yn gallu eich helpu i ddod o hyd i gymorth yn eich ardal chi. Gallwch hefyd gysylltu â’r swyddfa Gwasanaethau Cymdeithasol leol i weld pa gymorth y gallant ei gynnig.